У беларускі «эканамічны цуд» не вераць нават урадавыя эксперты

• Дмитрий Ермак, «Белорусские новости»
• 21.01.2009, 18:59

Дзяржаўныя эксперты прадказваюць канец эпохі стабільнасці ў эканоміцы. Чыноўнікі канстатуюць, што перад дзяржавай стаяць сур'ёзныя праблемы.

У канцы мінулага года паралельна з падрыхтоўкай плану лібералізацыі эканомікі ў Саўміне быў зроблены аналіз фактараў, якія пагаршаюць «стан эканомікі Беларусі ва ўмовах сусветнага фінансавага крызісу». Таксама была распрацаваная і «сістэма мерапрыемстваў, накіраваных на іх пераадоленне». Праўда, агалошваць свае думкі ўрад не вырашыўся, роўна як і апублікаваць падрабязны план лібералізацыі.

Між тым высновы, якія робяць на паперы дзяржаўныя эксперты, шмат у чым перагукаюцца з негатыўнымі ацэнкамі незалежных эканамістаў. Агучыць нават «горкую праўду» быццам бы паабяцаў Аляксандр Лукашэнка, прысутнічаючы на богаслужбе на Раство 7 студзеня.

У тэксце аналітычнага «агляду», копію якога маюць «Беларускія навіны», дзяржаўныя эксперты асабліва не саромеюцца ў выразах адносна справаў у эканоміцы (па стане на снежань 2008-га) і, па сутнасці, развейваючы міф аб асаблівасці беларускага эканамічнага цуду. У прыватнасці, яны сцвярджаюць, што «малая адкрытая эканоміка Беларусі знаходзіцца ў найскладанейшым становішчы». Прычыны — яе арыентацыя на экспарт і моцная залежнасць ад імпарту сыравінных рэсурсаў. Такія высновы ніяк не вяжуцца з заявамі ўладаў, якія заспакойваюць.

Таксама прыводзяцца 10 выклікаў, якія пагражаюць эканамічнай бяспецы краіны. Многія з іх, зрэшты, так ці інакш агучвалі эканамісты і часткова сам жа ўрад. У прыватнасці, гэта скарачэнне выручкі беларускіх экспарцёраў з-за падзення коштаў на сыравіну на сусветных рынках і зніжэнне попыту на беларускую прадукцыю.

Тым не менш, некаторыя высновы дзяржаўных экспертаў заслугоўваюць узгадкі, паколькі публічна аб гэтым, на жаль, чыноўнікі лічаць за лепшае не казаць. Так, ва ўрадзе адзначаюць, што перыяд эканамічнага росту, які актыўна стымуляваўся ростам крэдытнай экспансіі банкаў і дынамічным нарошчваннем знешняга і ўнутранага доўгу, сканчаецца. Уздзеянне сусветнага фінансавага крызісу прывяло да крэдытнага сціскання эканомікі. Да таго ж тэмпы крэдытавання банкамі эканомікі хоць і былі высокімі, але эфектыўнасць выкарыстання сродкаў была невысокая.

Акрамя таго, ва ўрадзе канстатуюць: уздзеянне знешняга шоку, які пагоршыў працу банкаўскай сістэмы ў верасні-лістападзе 2008 года, выявілася ў першую чаргу ў тым, што на эканоміку Беларусі «абрынуўлася спекулятыўная атака на рубель». Для задавальнення попыту на замежную валюту, які расце, Нацбанк толькі ў верасні-кастрычніку быў вымушаны прадаць каля 1,3 млрд. даляраў. Акрамя таго, Нацбанк быў вымушаны ўвесці ў лістападзе адміністрацыйныя абмежаванні на продаж валюты на пазабіржавым рынку імпарцёрам. А банкам было забаронена прадаваць уласную валюту прадпрыемствам і арганізацыям. Значныя продажы Нацбанкам замежнай валюты пацягнулі за сабой рост дыспрапорцыяў паміж попытам і прапановай на рублі на розных сегментах грашовых рынкаў. Гэта, у сваю чаргу, прывяло да росту ўсіх адсоткавых ставак на рублі і валюту.

Ва ўрадзе таксама прызнаюць, што з-за стрымлівання валютнага курсу на працягу апошніх гадоў былі парушаныя фундаментальныя ўмовы раўнавагі на грашовым рынку, што яшчэ больш абвастрыла спекулятыўную атаку на рубель.

Сістэма дзяржкіравання, якая сфармавалася ў краіне, адзначаюць эксперты, абмяжоўвае дзейсны кантроль урада і Нацбанка над фінансавай сістэмай. Перш за ўсё, у стварэнні здаровых умоваў для ўстойлівага эканамічнага росту (гэта значыць зараз усёткі нездаровыя? — «БН»). На пачатак лістапада рэальная стаўка рэфінансавання была адмоўнай на ўзроўні каля 2% гадавых (дарэчы, менавіта ў гэты перыяд грамадзянаў актыўна зазывалі несці свае грошы ў банкі — заўв. «БН»). Адмоўнымі былі таксама стаўкі па прыцягнутых дэпазітах, што ўзмацняла спекулятыўны ціск на рубель. Дысбаланс меў месца на крэдытным і дэпазітным рынках, міжбанкаўскім рынку, рынку дзяржаўных каштоўных папераў.

У сваю чаргу, фіскальнае дамінаванне ўрада, які «пракачваў» праз бюджэт каля 50% ВУП, істытуцыянальная залежнасць Нацыянальнага банка ад урада значна абмяжоўвае эфектыўнасць манетарнай палітыкі Нацбанка на рэальны сектар эканомікі і ўзровень інфляцыі.

З тэксту вынікае, што падвышэнне коштаў на энерганосьбіты ў 2009 і 2010 гадах да сусветнага ўзроўня ставіць найскладанейшую праблему падвышэння эфектыўнасці дзейнасці беларускіх прадпрыемстваў, фінансавы стан якіх пагаршаецца. Пры гэтым эфектыўнасць працы беларускіх прадпрыемстваў неадэкватна адлюстроўвае штучны паказчык «выручка ад рэалізацыі прадукцыі». Туды па нейкіх прычынах уключаецца і «не аплачаная пакупнікамі выручка ад рэалізацыі прадукцыі».

Ва ўрадзе прызнаюць, што нестабільнасць падатковай сістэмы і недахопы падатковага заканадаўства для прадпрыемстваў адбіваюцца на аб'ёмах знешніх і ўнутраных інвестыцыяў, ствараюць умовы для ўцечкі капіталу за мяжу, вядуць да росту падатковых правапарушэнняў. У сваю чаргу, жорсткая адказнасць за падатковыя парушэнні прыводзіць да істотных фінансавых выдаткаў пры выплаце імі штрафных санкцыяў, правакуе сыход у ценявую эканоміку.

Чыноўнікі канстатуюць, што перад дзяржавай стаяць сур'ёзныя праблемы па захаванні нармальнай працы прадпрыемстваў і банкаў і выкананні абавязанняў перад сваімі грамадзянамі. Знешні шок сусветнага крызісу выклікаў пагаршэнне ліквіднасці банкаў і прадпрыемстваў, рост адсоткавых ставак на грашовым рынку, рэзкае зніжэнне аб'ёмаў банкаўскіх крэдытаў. Урад прызнае, што эканоміка, па сутнасці, перагрэтая, а таксама не выключае «дэструктыўны разварот эканамічнага трэнду, які склаўся ў 2000-2007 гадах». Гэта значыць, іншымі словамі, дзяржаўныя эксперты прадказваюць заканчэнне эпохі стабільнасці і дабрабыту ў эканоміцы.

Пераадолець наступствы крызісу павінна дапамагчы падрыхтаваная сістэма мерапрыемстваў, якая ўключае меры па 13 раздзелах. У якасці стратэгічнай задачы дзяржава называе барацьбу з «фундаментальнымі дысфункцыямі ў эканоміцы». Да іх яна адносіць пераразмеркавальную сістэму і мяккасць бюджэтных абмежаванняў для дзяржпрадпрыемстваў і банкаў. А ў якасці тактычнай меры — барацьба «з бягучымі дыспрапорцыямі на таварных і фінансавых рынках праз пераход да новага ўзроўня раўнавагі».