У найбліжэйшы час вытворчасць на БелАЗе можа спыніцца

• 23.09.2021, 20:16

Завінавачанасць прадпрыемства ўжо цяпер перавышае 1,2 млрд беларускіх рублёў.

Інтэрнэт-газета bolkunets.org правяла расследаванне, вывернуўшы навыварат нутро лукашэнкаўскага БелАЗа.

Увядзенне жорсткіх эканамічных санкцый з боку ЗША і ЕЗ адбілася не толькі на збыце прадукцыі беларускага машынабудавання, але і на яе вытворчасці. Беларускі аўтамабільны завод да нядаўняга часу з'яўляўся візітнай карткай краіны і дэманстраваў усяму свету цуды лукашэнкаўскай эканомікі. Заснаваны ў 1948 годзе ў горадзе Жодзіна, які перажыў развал СССР і ліхія дзевяностыя, БелАЗ стаў найбуйнейшым у свеце і адзіным на прасторах былога Саюза вытворцам кар'ернай тэхнікі - вялікагрузных самазвалаў для перавозкі сыпкіх грузаў.

Асноўнымі канкурэнтамі вытворцы беларускіх гігантаў з'яўляюцца японскі Komatsu і амерыканскі Caterpillar. Замежныя канкурэнты пераўзыходзяць па капіталізацыі і аб'ёму вытворчасці БелАЗ, але яны не спецыялізуюцца на кар'ернай тэхніцы, якая была асноўным відам дзейнасці Беларускага аўтамабільнага завода.

Да пераломных падзей лета 2021 года БелАЗ даволі камфортна адчуваў сябе ў сваім сегменце рынку, нават зніжэнне аб'ёмаў экспарту ўласнай прадукцыі ў 2020 годзе праз пандэмію COVID-19 не змагло паставіць пад пытанне яго існаванне.

На працягу апошніх 10 гадоў БелАЗ займаў ад 20% да 30% сусветнага рынку продажаў кар'ерных самазвалаў. Геаграфія паставак беларускага завода, акрамя СНД, распаўсюджвалася на Еўропу, Паўднёвую Амерыку, Азію, Ціхаакіянскі рэгіён. Усё ж асноўным рынкам БелАЗа быў СНД, куды завод пастаўляў да 70% сваёй прадукцыі.

Стараючыся не адставаць ад канкурэнтаў, БелАЗ развіваў лінейку прадукцыі, прапаноўваючы свету кар'ерных гігантаў. У 2013 годзе інжынеры БелАЗа стварылі сапраўднага монстра - кар'ерны самазвал БелАЗ-75710 грузападымальнасцю 450 тон, які ўсталяваў рэкорд Гінэса ў краінах Еўропы і СНД, перавёз груз агульнай масай 503,5 тон. Здавалася б, нішто не зможа перашкодзіць развіццю беларускага аўтамабільнага цуду. Рыхтуючыся да новых запытаў рынку, завод нават пачаў распрацоўку і доследную вытворчасць беспілотных электрасамазвалаў.

Аднак тое, што не ўдалося зрабіць крызісу і пандэміі, зрабіў сам Лукашэнка.

Не плюй у калодзеж

Цярпенне калектыўнага Захаду, які доўга назіраў за разгулам гвалту ў Беларусі, лопнула пасля захопу самалёта Ryanair. Еўрапейскі звяз увёў санкцыі ў дачыненні да васьмі беларускіх юрыдычных асоб, між іншым, супраць ААТ «Беларускі аўтамабільны завод». Услед за ЕЗ санкцыі ў дачыненні да рэжыму ўвялі ЗША, забараніўшы сваім грамадзянам і арганізацыям мець справу з усім, што звязана з беларускай дзяржуласнасцю.

Мы не будзем удавацца ў падрабязнасці палітычных аспектаў гэтых рашэнняў, нас цікавіць толькі голыя лічбы і факты, якія тычацца БелАЗа.

Самым першым ударам, які панёс БелАЗ, стала страта еўрапейскага рынку. Услед за ЕЗ ад беларускіх самазвалаў адмовілася Украіна.

У пачатку ліпеня ва ўкраінскім прадстаўніцтве групы «Метінвест», у якую ўваходзяць 15 прадпрыемстваў, заявілі, што накіравалі ў Еўракамісію запыт з просьбай даць тлумачэнні з нагоды магчымасці закупаў у БелАЗа, які патрапіў пад санкцыі. Пазней ўкраінскі «АрселорМиттал» паведаміў, што прыпыняе закупкі ў БелАЗа і адпраўляе гэтае пытанне на аналіз у свой юрыдычны аддзел. Мяркуючы па адсутнасці паведамленняў у СМІ, закупкі ўкраінскімі прадпрыемствамі тэхнікі ў БелАЗа спыненыя цалкам.

Зрэшты, гэтыя страты не былi крытычнымі для БелАЗа. У дакрызісным 2019 годзе экспарт самазвалаў у ЕЗ склаў $27,84 млн (4,35%) ад агульнага аб'ёму экспарту сумаю $640,9 млн. На долю Украіны прыйшлося $30,18 млн (4,7%).

Ільвіная доля прадукцыі БелАЗа прыпадала на Расейскую Федэрацыю - $507,7 млн, якія склалі 79,3% ад усяго экспарту за 2019 год.

Не дзіўна, што ў Расеі шанавалася прадукцыя БелАЗа. Старыя эканамічныя сувязі, якія засталіся яшчэ з часоў СССР, памножыліся на канкурэнтную цану і надзейнасць беларускай тэхнікі. Аднак важныя складнікі гэтай надзейнасці таксама былі пад санкцыямі.

З міру па нітцы

Услед за закрыццём еўрапейскага рынку на БелАЗ абрынулася новая пошасць. Санкцыі ўдарылі па пастаўках імпартных камплектуючых, якія ўжываюцца для зборкі беларускіх кар'ерных самазвалаў.

БелАЗ, які лічыўся прадметам асаблівага гонару беларускай прамысловасці, ніколі не публікаваў інфармацыю па колькасці імпартных камплектуючых у сваёй тэхніцы. Прадукцыя завода горда насіла прапагандысцкі штамп «Зроблена ў Беларусі», беспярэчны аўтарытэт якога трымаўся на завесе таямнічасці, якая схавала сапраўдны стан рэчаў.

Самазвалы БелАЗа, выязджалі з брамы завода ў Жодзіне або вывозяцца ў камплектах да месца канчатковай зборкі, падаваліся прапагандай рэжыму як беларускі прадукт да апошняй шрубкі.

Аднак міф, які існаваў доўгія гады, летам 2021 года разваліўся за некалькі тыдняў.

На працягу месяца пасля ўвядзення санкцый з боку ЕЗ, адразу некалькі буйных міжнародных вытворцаў тэхнікі заявілі аб спыненні супрацоўніцтва з БелАЗам.

У іх ліку амерыканская карпарацыя Cummins і брытанская кампанія «Ролс-Ройс Груп», а таксама Becker Group, Liebherr, Danfoss. Мабыць, гэта няпоўны спіс пастаўшчыкоў БелАЗа, якія адмовіліся пастаўляць сваё абсталяванне з-за санкцый.

Кіраўніцтва прадпрыемства пакуль ніяк не каментуе, як спыненне супрацоўніцтва з еўрапейскімі вытворцамі камплектуючых адаб'ецца на працы завода. Таму, каб зразумець глыбіню ямы, у якой апынуўся БелАЗ праз санкцыі, нам давялося ледзь не пад лупай разбіраць усю інфармацыю аб канструкцыі беларускіх самазвалаў, якая знаходзіцца ў вольным доступе.

Для любога аўтамабіля, што выкарыўстоўваюцца ў перавозцы насыпных грузаў, ключавыя элементы - гэта рухавік, трансмісія, гідраўліка, канструкцыйная сталь і шыны.

А замест сэрца імпартны рухавік

Рухавік транспартнага сродку з'яўляецца яго галоўным элементам, сэрцам усёй канструкцыі, якое ўплываюць амаль на ўсе эксплуатацыйныя характарыстыкі. Ад яго залежыць даслоўна ўсё: ад карыснай нагрузкі да эканамічнасці і тэрміну эксплуатацыі.

Нягледзячы на шырокую рэкламу сваёй прадукцыі, афіцыйны сайт БелАЗа сарамліва ўтойвае вытворцаў рухавікоў і астатніх кампанентаў для ўсёй лінейкі кар'ерных самазвалаў. Аб паходжанні рухавіка можна здагадацца толькі па фатаграфіі, якая прыкладзеная да апісання самазвала. Пакапаўшыся на афіцыйным сайце, мы выявілі, што старонка сайта, прысвечаная камплектацыі самазвалаў, была выдаленая.

Таксама недаступнай выявілася тэхнічная дакументацыя, пра якую сайт БелАЗа заяўляў, як аб даступнай:

«У электронным выглядзе дакументацыя (эксплуатацыйная, рамонтная, каталогі запасных частак, альбомы, канструктыўныя змены прадукцыі і інш.) размяшчаецца і рэгулярна абнаўляецца на сайце www.belaz.by ў раздзеле «Дылерскі партал», - Тэхнічная падтрымка спажыўцоў.

Гэты раздзел не адкрываецца без спецыяльнага доступу, але гэта не выратавала Белазаўскіх махінатараў ад выкрыцця іх «беларускага цуду». Гугл захоўвае ўсё. Захаваная пошукавікам копія старонкі дазволіла раскрыць вытворцаў рухавікоў для беларускіх кар'ерных самазвалаў.

Пакуль БелАЗ спрабуе прыйсці ў сябе ад санкцыйнага накаўту, яго месца на рынку пакрысе засвойваюць канкурэнты.

У канцы сакавіка гэтага года расейскі вытворца грузавікоў і будаўнічай тэхнікі КАМАЗ прыняў амбіцыйны праект «Юпітэр». Канструктары КАМАЗа павінны стварыць чатыры тыпы кар'ерных самазвалаў, у тым ліку звышвялікія - грузападымальнасцю 220 тон. Галоўным пастаўшчыком такіх машын была Беларусь. Магчыма, кіраўніцтва КАМАЗа прадбачыла ўвядзенне жорсткіх санкцый у дачыненні да беларускага машынабудавання і вырашыла скарыстацца магчымасцямі, якія адкрыліся на рынку. Але гэта не адмяняе таго факту, што на рэалізацыю праграмы ўжо выдзелена з бюджэту 400 млн расейскіх рублёў.

Такім чынам, ва ўмовах абмежавання доступу да сучасных камплектуючых страта расейскага рынка, будзе пагражаць для БелАЗу спыненнем існавання.

Існая абстаноўка вакол беларускага аўтагіганта не выклікае аптымізму і кажа пра тое, што найбліжэйшым часам вытворчасць на БелАЗе можа спыніцца. Даўгі прадпрыемства ўжо цяпер перавышаюць 1,2 млрд беларускіх рублёў. Праз адсутнасць новых заказаў запазычанасць завода будзе толькі расці.

Гісторыя Беларускага аўтазавода характэрная сваёй цыклічнасцю. Завод, што ледзь не загінуўшы на руінах СССР, выжыў і стаў сусветным лідарам дзякуючы доступу да тэхналогій і рынку вольнага заходняга свету. Аднак адсутнасць у Беларусі асноўных прыкмет дэмакратычнага грамадства, дзякуючы якім ЗША і Еўропа змаглі развіваць свае тэхналогіі ў канчатковым выніку вярнула БелАЗ да яго першапачатковага ўзроўню развіцця - позняга СССР.

Цалкам артыкул можна прачытаць на сайце bolkunets.org