Уладзіслаў IV Ваза: як ВКЛ і Польшча паставілі над Масквой свайго цара

• 10.11.2024, 13:49

Сын Жыгімонта III вярнуў нашай дзяржаве Смаленск і мноства гарадоў на ўсходзе.

Вялікі князь Літоўскі і кароль польскі Уладзіслаў IV Ваза нарадзіўся 9 чэрвеня 1595 у Кракаве. Яго бацькамі былі кароль Рэчы Паспалітай Жыгімонт III Ваза і Ганна Габсбургская. Маці Уладзіслава памерла, калі яму было тры гады, і яго выхаваннем займалася былая фрэйлін Ганны Габсбургскай Уршула Меерын, піша vklby.com.

Уладзіслаў Ваза атрымаў адпаведную свайму становішчу ў грамадстве добрую хатнюю адукацыю. Ён умеў чытаць і пісаць на нямецкай, італьянскай мовах, а таксама на латыні, аднак размаўляў ён толькі на польскай мове. Падчас вучобы ён досыць моцна захапіўся жывапісам і потым, з цягам часу стаў заступацца за маладых таленавітых мастакоў.

Будучы прэтэндэнтам на пасад Рэчы Паспалітай, ён таксама меў права на шведскую карону, бо быў унукам шведскага караля Юхана III, а яго ўласны бацька, Жыгімонт III Ваза, некаторы час займаў трон Швецыі.

У 1610 годзе, у Маскве, у перыяд так званага «Смутнага часу», баяры, якія ўзялі ўладу ў свае рукі пасля праўлення Васіля Шуйскага, прапанавалі стаць маскоўскім царом Уладзіславу IV Вазе. Абвясціць-то абвясцілі, нават пачалі чаканіць яго манету, але ён у Маскву так і не прыбыў, праваслаўя не прыняў і не браў шлюб на царства. Прычынай гэтай затрымкі паслужыла нежаданне яго бацькі Жыгімонта III Вазы адпускаць сына ў Маскву, бо ён сам прэтэндаваў на маскоўскі трон, але маскоўскім баярам гэты варыянт быў нецікавы. У выніку, пасля ўсялякіх інтрыг, барацьбы за прывілеі і палітычны ўплыў сямібаяршчына была зрынутая, а новым маскоўскім царом у 1613 годзе выбралі Міхаіла Раманава.

Уладзіслаў IV Ваза ўсё ж паспрабаваў з дазволу Рэчы Паспалітай вярнуць сабе ўжо заняты трон. Набралі 11 тысячнае войска, якое складалася з войскаў ВКЛ і Польшчы, ён адправіўся вайсковым паходам на Маскву. Яго войскі ўзначаліў Вялікі гетман Літоўскі Ян Карл Хадкевіч, суправаджаў Уладзіслава у паходзе і канцлер ВКЛ Леў Сапега.

Ім удалося дайсці да Масквы і яны нават аблажылі яе, але недахоп сродкаў і халодная зіма вымусілі пайсці на мірнае пагадненне з маскоўскім царствам. І хоць трон быў беззваротна страчаны, затое па Дэўлінскай мірнай дамове да ВКЛ вярнуліся раней захопленыя Масквой Смаленск, Старадуб, Тарапец, Себеж, Веліж, Дарагабуж, Невель, Чырвоны, Белы, Рослаў, Сярпейск, Ноўгарад-Северскі і шэраг іншых памежных гарадоў.

У 1621 г. Уладзіслаў зноў адпраўляецца ў вайсковы паход і ўдзельнічае ў бітве пад Хоцінам супраць туркаў. Камандаванне сваім войскам ён даверыў дасведчанаму і таленавітаму Вялікаму гетману Літоўскаму Яну Карлу Хадкевічу.

У 1624-1625 гадах Уладзіслаў Ваза падарожнічаў па Еўропе, вучыўся, вывучаў вайсковае мастацтва. У 1626 годзе ён, вярнуўшыся ў Рэч Паспалітую, адпраўляецца на вайну са шведамі, якая доўжылася з 1626 да 1629 года.

30 красавіка 1632 года памірае бацька Уладзіслава кароль Рэчы Паспалітай Жыгімонт III. У рэспубліцы двух народаў наступіў перыяд выбару новага караля. Праз паўгода 8 лістапада 1632 года сойм Рэчы Паспалітай абірае новым каралём Уладзіслава IV Вазу і абвяшчае яго абранне 6 лютага 1633.

За той перыяд, пакуль ішлі выбары новага караля Рэчы Паспалітай, маскоўскі цар Міхаіл Фёдаравіч, скарыстаўшыся момантам, адправіў 32-тысячнае войска на чале з ваяводам Шэйнам пад Смаленск. Адразу штурмам горад узяць не ўдалося, і Шэйн аблажыў яго. У адказ Уладзіслаў Ваза сабраў 20-тысячнае войска і 25 жніўня ён ужо быў за сем вёрст ад Смаленска. Яму ўдалося атачыць войска Шэйна, і той, не здолеўшы прарваць ачапленне, праз паўгода прыняў прапанову аб капітуляцыі. 19 лютага 1634 года пакінуўшы 123 гарматы і кінуўшы да ног Уладзіслава Вазы ўсе свае сцягі, Шэйн сышоў з пакінутым 8-тысячным войскам па маскоўскай дарозе.

У тым жа 1634 годзе, не распускаючы войскі, Уладзіслаў IV Ваза адправіў іх з маскоўскіх межаў на поўдзень, да турэцкім межаў. Гэтыя своечасовыя дзеянні дапамаглі заключыць мір і спыніць турэцкае войска, якое збіралася ўварвацца на тэрыторыю Рэчы Паспалітай. У наступным годзе, скарыстаўшыся тым, што Швецыя была ўцягнутая ў трыццацігадовую вайну, ён падпісаў са шведамі выгаднае Штумсдарфскае перамір'е, па якім шэраг раней заваяваных тэрыторый вяртаўся да Рэчы Паспалітай.

Ва ўнутранай палітыцы Уладзіслава Ваза імкнуўся атрымаць больш улады над соймам, магнатамі і шляхтай. Аднак, у адрозненне ад свайго бацькі, ён быў верацярпімасці і ў сваіх палітычных інтрыгах і ўмела карыстаўся супрацьстаяннем пратэстантаў, каталікоў і праваслаўных.

Уладзіслаў Ваза быў двойчы жанаты. Першы раз ён ажаніўся ў 1637 годзе на эрцгерцагіні Цэцыліі Рэнаце Аўстрыйскай, якая нарадзіла яму двух дзяцей, якія памерлі ў раннім узросце. Сама каралева пайшла з жыцця ў 1644 годзе і была пахаваная ў Вавельскім кафедральным саборы ў Кракаве.

У 1646 г оду Уладзіслаў ажаніўся ў другі раз на французскай прынцэсе Марыі Луізе дэ Ганзага дэ Невер. Але гэты шлюб падоўжыўся нядоўга. 20 траўня 1648 года Уладзіслаў IV Ваза памірае. Яго сэрца і ўнутраныя органы былі пахаваныя ў Вільні ў капэле Святога Казіміра сабора Святога Станіслава. Спадчыннікаў пасля яго не засталося.