Тыя, хто не спіць у Берасці

• ІРЫНА ХАЛІП
• 2.11.2024, 21:00

Не толькі выбары, але і перапіс.

Прасцей за ўсё сказаць: гэта проста вакацыі. Цяпер усё з'ездзяць і вернуцца. Ну, падумаеш, амаль паўтары тысячы машынаў у чарзе на выезд з Беларусі ў Польшчу – гэта проста школьнікі з бацькамі едуць. На экскурсію, вядома. Пашпацыруюць па Варшаве – і назад.

Згодна, што пік затораў на мяжы супаў з вакацыямі. Але, напрыклад, 24 кастрычніка быў звычайны працоўны чацвер, дзеці вучыліся, а бацькі ішлі на працу. І тым не менш 800 машынаў стаялі ў чарзе, каб выехаць з Беларусі. А ў сераду – 500. Ды і 31 кастрычніка, калі якраз было разварочвацца і ехаць назад, таму што вакацыі вось-вось скончацца, у чарзе было больш за 1200 машынаў.

Кожны раз, калі я адкрываю сайт памежнага камітэта, каб паглядзець, якая цяпер чарга на выезд, я спрабую ўявіць сабе, ці многія з тых, хто стаіць у чарзе, вернуцца. Ці сапраўды яны на справы, на вакацыі, у адпачынак – ці ўсё ж у іншае жыццё, ці на выведку (як там з працай, жыллём, школамі), ці прасіць прытулку. Вакацыі – выдатнае тлумачэнне, цалкам лагічнае і на паверхні. Але ці сапраўды беларускія бацькі настолькі суровыя, што гатовыя трымаць уласнае дзіця двое сутак у аўтамабілі на мяжы толькі дзеля кароткай паездкі?

Калі рэч у вакацыях, то ўсё зусім дрэнна. Раней бацькі малодшых школьнікаў з радасцю выпраўлялі іх на вакацыях пасярод навучальнага года ў школьны лагер, каб хадзіць на працу і не хвалявацца, а старшакласнікаў спакойна пакідалі дома – тыя самі знойдуць, чым заняцца, і яшчэ будуць удзячныя, што іх ніхто не чапае хоць бы тыдзень. І калі цяпер сапраўды ўсе выязджаюць з краіны на некалькі дзён, прычым палову вакацыяў гатовыя праводзіць у чэргах на мяжы, – значыць, невыносна.

Чарнагорскі фонд «Прыстаніштэ» мае праграму для ўкраінскіх валанцёраў «Паспаць у цішыні». Многія ўкраінцы не з'ехалі з краіны ў 2022 годзе, а сталі валанцёрамі і бясконца, без адпачынку, працавалі на дапамогу УСУ. Каардынатары фонду тады пастанавілі, што трэба даць гэтым людзям магчымасць адарвацца ад вайны на кароткі час, аднавіцца і выдыхнуць. «Паспаць у цішыні» – гэта назва праграмы на ўнутранай мове «Прыстаніштэ». Бо калі каардынатары толькі пачыналі думаць, як дапамагчы ўкраінскім валанцёрам, то тэлефанавалі ім і пыталіся: чым мы можам дапамагчы, чаго вам больш за ўсё хацелася б? І валанцёры на адзін голас адказвалі: «Паспаць у цішыні». Без сірэнаў, трывог, выбухаў. Дык вось, усе гэтыя шматгадзінныя і нават шматдзённыя заторы на мяжы – гэта праграма «Паспаць у цішыні», якую беларусы ладзяць сабе і сваім блізкім.

Паспаць у цішыні, не асцерагаючыся таго, што пад раніцу дзверы могуць выламаць сілавікі праз пастаўлены недзе ў няправільным месцы смайлік. Шпацыраваць па мірным горадзе, не кідаючыся ад паліцэйскіх машынаў. Выходзіць з дому, не гледзячы загадзя ў двор у пошуках падазроных машынаў. Адчыняць паштовую скрыню, не баючыся выявіць там позву. Заходзіць у пад'езд, не думаючы, што добра было б спачатку для надзейнасці кінуць туды гранату. Дыхаць. Атрымліваць асалоду. Спаць без снатворнага. Хоць бы тыдзень, хоць бы два дні, хоць бы дзень. І дзецям даць такую ж магчымасць – засынаць без думак, што па бацькоў могуць прыйсці. А заадно, вядома, прыглядацца да жыцця ў той, зусім іншай краіне, таму што жыць гадамі ў трывозе і стрэсе немагчыма.

Пасля балканскіх войнаў, якія рушылі за распадам Югаславіі, у краіны паходжання вярнуліся толькі 30 адсоткаў бежанцаў. Ва Украіне ўрад нядаўна зацвердзіў стратэгію дэмаграфічнага развіцця да 2040 года, і высветлілася, што без працоўных мігрантаў краіне не абысціся – з той жа прычыны. Украінцы выдатна разумеюць, што пасля вайны вернуцца не проста не ўсе, а меншая частка тых, хто з'ехаў у 2022 годзе. Дырэктарка інстытута дэмаграфіі і сацыяльных даследаванняў НАН Украіны Эла Лібанава мяркуе, што Украіне трэба будзе штогод прывабліваць не менш за 300 тысячаў мігрантаў. Гэта халодныя лікі, якімі аперуюць навукоўцы, а не палітыкі.

А колькі беларусаў вернуцца пасля падзення рэжыму? Вядома, спачатку на межах зноў узнікнуць жахлівыя заторы, толькі цяпер ужо на ўезд у Беларусь. Але занадта многія прыедуць для таго, каб прайсці пад бел-чырвона-белымі сцягамі па вуліцах сваіх гарадоў пераможным маршам, абняць блізкіх, з'ездзіць на Нарач ці Браслаўскія азёры, пашпацыраваць па любімых парках. А потым – прабачце, сябры, але ў мяне іпатэка, заробак, павышэнне ў наступным месяцы, дзеці ў тамтэйшай школе, так што чакайце праз год у адпачынак. «Паспаць у цішыні» – гэта будзе ўжо пра Беларусь: адпачыць, не адрываючыся на тэлефанаванні пра бізнэс, не спяшаючыся на працу, не ламаючы галаву над новым праектам.

І чым даўжэй пратрымаецца дыктатура, тым больш трывалымі будуць сацыяльныя і працоўныя сувязі тых, хто з'ехаў, з новымі краінамі. Так што пасля вызвалення Беларусі нам давядзецца праводзіць не толькі свабодныя выбары, але і перапіс насельніцтва. А пакуль – лёгкай дарогі і добрых памежнікаў вам, якія не спяць у Берасці.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org