У кожнага сваё 19 снежня

• Ірына Халіп
• 20.12.2024, 20:26

Дыктатура - гэта святломаскаванне.

Галоўны ўспамін пра тое дзень - святло. Ілюмінацыя, якой не было нават на Новы год. Горад свяціўся, як яркі ліхтар, і не было думак аб тым, што будзе за гэтай ілюмінацыяй, - толькі святло з усіх бакоў.

Учора сын напісаў паведамленне проста са школы: "З гадавінай, мама". Потым патэлефанаваў муж: "Ты памятаеш, які сёння дзень?" Ведама ж, памятаю. 14 гадоў мінула, а ўсё ніяк не адыходзіць у мінулае, бачыцца ў дэталях, успамінаецца ў падрабязнасцях. Так, напэўна, цяперашнія палітвязні, лежачы ўначы на шконках, згадваюць маршы, у якіх удзельнічалі чатыры гады таму: у дэталях, у падрабязнасцях, у дакладных інтанацыях. У кожнага сваё 19 снежня. У розныя гады, у розны час, але ў кожнага яно ёсць і застаецца.

Многія ўдзельнікі таго шэсця па праспекце 19 снежня 2010 года потым успаміналі тыя ж самыя адчуванні: горад свяціўся так, як ні ў якія святы не свеціцца. І мароз зусім не адчуваўся, бо ўсім было цёпла ад адчування чужога локця ці пляча. Дакладней, ужо не чужога - свайго, сяброўскага, роднага.

Такога святла ў горадзе больш не было. А вось адчуванне шчасця і свабоды - было. Нават раней, чым той самы дзень 19 снежня, калі дзясяткі тысяч беларусаў ішлі па праспекце Незалежнасці і крычалі "Рэ-ва-лю-цы-я!", а потым Андрэй Хадановіч проста на помніку Леніну ўпершыню ў гісторыі праспяваў "Разбуры турмы муры" у сваім перакладзе (праз дзесяць гадоў яе будуць спяваць многія, але ўпершыню яна прагучала менавіта тады). Дык вось, яшчэ раней, у сакавіку 2006 года, на плошчы было падобнае адчуванне. Прычым не на той плошчы, што была ў дзень выбараў, а потым, калі беларусы пачалі падвозіць намёты і ставіць іх. Тады людзей было значна менш, але як яны хутка, зладжана, правільна дзейнічалі, не маючы досведу! І як хутка рэагавалі гараджане на новую рэальнасць: пасля працы яны ехалі на плошчу з тэрмасамі, кантэйнерамі з ежай, цёплымі рэчамі, пледамі і коўдрамі. Калі амапаўцы сцямілі і пачала хапаць на выхадзе з метро людзей з аб'ёмнымі торбамі, менчукі пачалі нацягваць пластамі цёплыя рэчы на сябе, каб не выдаць мэту прыезду. Ішлі з метро круглыя, укормленыя людзі, пончыкі на ножках, а даходзілі да намётавага мястэчка, здымалі з сябе пласты цёплай вопраткі, скідалі пледы, якімі абарочваліся, - і былі мініятурнымі жанчынамі або хударлявымі мужчынамі. Там таксама было святло, і песні, і гарбата па коле, і цвёрдыя веды, што добраахвотна ніхто не сыдзе.

У 2020 годзе людзі таксама свяціліся ад шчасця - было лета, не патрэбна была ілюмінацыя, але яны самі выпраменьвалі святло і запальваліся сябар ад сябра. Усе гэтыя гады – адзін лагічны ланцужок, які дэманструе свету, з чым напраўду ваюе дыктатар. Ён ваюе не з апазіцыяй, не з незалежнымі медыямі, не з тэлеграм-каналамі, не з дваровымі чатамі, не з былымі падначаленымі, якія нечакана “пераабуліся”. Калі ён кажа "я з жэншчынамі не ваюю", ён нават не хлусіць. Па-першае, таму, што яму пляваць, якога полу ці ўзросту ваяр. Ён не дзеліць іх на мужчын і жанчын, на дзяцей і старых. Таму і саджаюць у турмы і старых, і малых, і шматдзетных маці, і школьнікаў. А па-другое, ён сапраўды не ваюе з канкрэтным чалавекам, ці то Мікалай Аўтуховіч ці Павал Севярынец. Ён ваюе са святлом, якое выпраменьваюць людзі. Яго ворагі - не Статкевіч ці Ціханоўскі. Яго ворагі - чалавечая годнасць, свабода, адвага, сяброўства, салідарнасць. Яго ворагі - рукі, якія спляліся ў счэпцы; усмешкі, якімі вітаюць адзін аднаго аднадумцы; смех, які выклікаецца камічнымі спробамі правадыра выглядаць юным мачо. Яго вораг - святло. Таму і насіліся два гады, як апечаныя, усе сілавікі Беларусі па гарадах і вёсках, выглядаючы, у якім акне гарыць свечка на падаконні, і арыштоўваючы тых, хто гэтую свечку запаліў. Таму што дыктатура - гэта святломаскаванне. Не павінна быць святла, не павінна быць агнёў, колерамузыкі, свечак, твараў людзей, якія свецяцца. Ідэал для дыктатара - гэта цьмяная лямпачка Ілліча пад столлю, якая хавае пакрытыя цвіллю сцены і краты на вокнах.

У нас у краіне, дарэчы, ёсць месцы, дзе можна будзе забяспечыць яму поўны камфорт з улікам ідэалу. А мы працягваем выпраменьваць святло. Часам з апошніх сіл, але працягваем. І калі нарэшце збяромся разам, у свеце давядзецца хаця б на некалькі хвілін адключыць электрычнасць, каб мы выпадкова не асляпілі планету.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org