«Заўсёды ёсць імавернасць таго, што прыляціць «чорны лебедзь»
- 27.12.2024, 14:12
Палітолаг расказаў, чаго чакаць ад 2025-га года.
Сайт Charter97.org працягвае падводзіць вынікі гэтага года. Якім быў 2024-ты для свету? Чаго чакаць ад наступнага года? Ці гатовы Захад адказаць на новыя выклікі? Пра гэта мы паразмаўлялі са славацкім палітолагам і прэзідэнтам Інстытута грамадскіх праблем (IVO) (Браціслава) Грыгорыем Мясежнікавым:
- Гэты год быў даволі складаным. Мы бачым, як аўтарытарныя сілы аб'ядноўваюцца, каардынуюць свае дзеянні і адкрыта падтрымліваюць адна адну. Свет свабоды і дэмакратыі, у тым ліку краіны, якія падтрымліваюць Украіну, на жаль, не заўсёды дзейнічаў зладжана. Гэты стан, калі дэмакратычны свет, нягледзячы на правільныя мэты, не знаходзіцца на адной хвалі, адбіваецца ў гэтай сітуацыі на расейска-ўкраінскім фронце.
Тут можна ўспомніць спыненне паставак узбраенняў Украіне з боку ЗША з-за ўнутраных палітычных супярэчнасцяў. Некаторыя заходнія саюзнікі ў Еўропе сумняваюцца ў мэтазгоднасці выдачы больш эфектыўнай зброі Украіне, баючыся магчымай эскалацыі і іншае. Цалкам відавочна, што для паспяховай барацьбы дэмакратычнай супольнасці з аўтарытарнымі агрэсіўнымі рэжымамі неабходнае больш шчыльнае супрацоўніцтва.
Я думаю, гэта такое трывіяльнае канстатаванне. У гэтым годзе, на жаль, гэта асабліва наглядна выявілася. Назіраецца недастатковая каардынацыя і цвёрдасць у пазіцыях. Да гэтага яшчэ дадаецца тое, што ў некаторых краінах сілы, якія супрацьдзейнічаюць скаардынаванаму падыходу дэмакратычных краін у падтрымцы Украіны, узмацняюць свае пазіцыі.
- Якія галоўныя падзеі гэтага года вы б адзначылі?
- Перш за ўсё - абранне Дональда Трампа прэзідэнтам ЗША. Я думаю, што гэтая важная падзея, і яе наступствы яшчэ не зусім ясныя, але тое, што яны будуць, не выклікае ніякага сумневу. Відаць, што Дональд Трамп - гэта палітык іншага кшталту, чым тыя, якія ў ключавых заходніх краінах займалі ўладныя пазіцыі. Ён сам сябе не ўспрымае як лідар свабоднага свету, і Злучаныя Штаты, мяркуючы з усяго, таксама не ўспрымае як краіну, якая адыгрывае галоўную ролю ў свабодным свеце.
Гэта палітык «transaction», гэта значыць палітык угод, што часам і можа прыводзіць да станоўчых вынікаў, але да канца не ясныя яго пазіцыі ў ключавых пытаннях. Гэта значыць, ён кажа аб неабходнасці спыніць вайну ва Украіне. Але за чый кошт? Якая будзе плата такога спынення? Ці будзе гэта азначаць, што Украіна захаваецца як самастойная дзяржава, што Украіна адновіць сваю тэрытарыяльную цэласнасць? Цалкам магчыма, што для Дональда Трампа прымальныя такія пастановы, якія не будуць гэтаму адпавядаць. Так што вось гэтая падзея, вядома ж, важная.
Сітуацыя на расейска-ўкраінскім фронце застаецца па-ранейшаму падзеяй першачарговай важнасці. Таксама варта адзначыць тое, што адбываецца на Блізкім Усходзе. Ізраіль дабіўся значных поспехаў у барацьбе супраць тых сіл, якія імкнуцца знішчыць габрэйскую дзяржаву. Гэта важны сігнал аб тым, як дэмакратыя і свабоднае грамадства могуць абараняцца, нават у тых складаных умовах, якія датычацца партнёрства і супольнасці свабодных краін. Ізраіль паказаў сваім супольнікам і партнёрам, што не заўсёды іх парады і пазіцыі прыводзяць да вынікаў, якія дапамагаюць захаваць гэтую дзяржаву і выстаяць у барацьбе са злейшымі ворагамі. Пытанне ў тым, калі заходнія супольнікі, нарэшце, зразумеюць, што ў барацьбе са злом кампрамісы могуць быць шкоднымі.
Таксама варта адзначыць сітуацыю ў Славакіі, сёлета адбыўся замах на Робэрта Фіцо. Гэта падзея прывяла да ўзмацнення агрэсіўнасці палітычнага істэблішменту, які стаіць ва ўладзе. Фіцо стаў больш адкрытым у праяве сваіх поглядаў, што, напрыклад, выявілася і ў ягоным візіце да Пуціна. Ён і да гэтага сябе праяўляў як палітык з прыязнымі да Расеі пазіцыямі, як антызаходні палітык, які крытыкуе Еўразвяз і нашых найбліжэйшых супольнікаў. Для Славакіі гэта важна, таму што працэс аслаблення ліберальна-дэмакратычнага рэжыму, на жаль, працягваецца, што адбіваецца на замежнапалітычнай арыентацыі Славакіі.
Рэч у тым, што Роберт Фіцо ўжо адчувае сябе больш упэўнена, бо ў яго ёсць падтрымка Віктара Орбана. У Еўразвязе гэта ўжо другая краіна, якая пачынае адкрыта праводзіць палітыку, несумяшчальную з агульнай лініяй Еўразвязу. Візіт да Пуціна выходзіць ужо, як кажуць, за ўсе прымальныя рамкі.
Сітуацыя ў самім Еўразвязе становіцца больш складанай. Зразумела, што для нармальнага функцыянавання Еўразвязу, без значных унутраных перашкод, неабходна будзе знаходзіць спосабы ўзаемадзеяння (а ўсё часцей і супрацьдзеяння) з такімі людзьмі, як Віктар Орбан і Робэрт Фіцо, укладваць у гэта энэргію, сродкі і час. Раней, нягледзячы на праблемы, Еўразвязу ўдавалася знаходзіць пастановы, напрыклад, у пытаннях санкцый супраць Расеі ў адказ на яе агрэсіўную палітыку. Аднак зараз сітуацыя ўскладняецца.
Цяпер з Фіцо і Орбанам будзе працаваць складаней, асабліва ўлічваючы, што яны каардынуюць свае дзеянні. Акрамя таго, Робэрт Фіцо дэманструе не толькі сімпатыі да Расеі, але і агульную цікавасць да аўтарытарных рэжымаў. У прынцыпе, ён тут ідзе па шляху Віктара Орбана, ён агулам імкнецца да аўтарытарных краін. Гэта не толькі Расея, гэта і Кітай. Не сумняваюся, што ў яго ёсць сімпатыі і да Кубы, да Венесуэлы.
Так што ў нас зараз на пасадзе прэм'ер-міністра чалавек такога вось тыпу, што непазбежна ўплывае на замежнапалітычныя крокі Славакіі. Гэтыя дзеянні ўрада ствараюць цяжкасці ў стасунках з хаўруснікамі.
— Калі паглыбіцца ў падзеі на Блізкім Усходзе, то ці можа сітуацыя з падзеннем рэжыму Асада прымусіць аб нечым задумацца таго ж Фіцо ці Орбана, іншых аўтакратаў?
- Я не ведаю, як гэта наўпрост можа паўплываць на Фіцо і Орбана. Усё ж і Вугоршчына, і Славакія не з'яўляюцца дзяржавамі з дыктатарскімі рэжымамі. Калі казаць пра Фіцо, то ён чалавек з даволі дзіўнымі перавагамі. Што тычыцца Орбана, яго нельга западозрыць у сімпатыях да ісламісцкіх рэжымаў, варожых Ізраілю. Хутчэй наадварот, ён займае праізраільскую пазіцыю. Гэта, напраўду, даволі цікава. Мне здаецца, што такая пазіцыя Орбана звязана з яго жаданнем вылучыцца на фоне еўрапейскага мэйнстрыму. Хоць мэйнстрым у Еўропе не з'яўляецца адкрыта антыізраільскім, але ён спрабуе заняць нейкую збалансаваную палітыку. Орбан жа, наадварот, дэманстратыўна падтрымлівае Ізраіль. У Фіцо падобных праяў пакуль не было, але паглядзім, як будуць развівацца падзеі далей.
Што да сітуацыі ў іншых краінах на Блізкім Усходзе, асабліва ў Сірыі, думаю, падзеі, якія адбыліся там, аслабяць так званы інтэрнацыянал выгнанцаў. Гэта ўжо аслабіла Расею і будзе працягваць яе аслабляць. Уплыў Расеі на Блізкім Усходзе, у тым ліку ў Сірыі, які яна доўгі час утрымлівала, хутчэй за ўсё, паступова сыдзе на нішто. Мне здаецца малаверагодным, што ёй удасца дамовіцца з ісламістамі, якія зараз прыйшлі да ўлады ў Сірыі.
Ужо пачаўся працэс перадыслакацыі расейскіх узброеных сіл з Сірыі ў Лібію, аслабляюцца пазіцыі Ірана і ўсіх яго проксі-сіл. Напрыклад, уплыў «Хезбалы», якая фактычна выступае як дзяржава ў дзяржаве ў Лібане, хутчэй за ўсё, заўважна зменшыцца. Магчыма, гэтыя змены прывядуць да змен у самім Іране. Літаральна нядаўна з'явілася інфармацыя, што шыіцкія праіранскія міліцыі перасталі запускаць дроны супраць Ізраіля, гэта значыць, фактычна, яны спыняюць барацьбу з Ізраілем. Я думаю, што гэта звязана з аслабленнем ісламскага рэжыму ў Іране, а таксама з жорсткай рэакцыяй Ізраіля на такія атакі. Такая пазіцыя Ізраіля прымушае праіранскія сілы быць больш стрыманымі.
На гэты момант змены прыкметныя найперш на самім Блізкім Усходзе, але для Пуціна яны таксама нясуць сур'ёзныя наступствы. Гэта аслабляе агульныя пазіцыі Расеі, якая, фактычна, перайшла ў такую форму існавання, у якой вайна з'яўляецца нормай.
Варта нагадаць, што ў 2015-м годзе пастанова Пуціна ўмяшацца ў сірыйскі канфлікт, фактычна ўварвацца ў Сірыю, хутчэй за ўсё была звязаная з неабходнасцю падтрымліваць вобраз абкладзенай цытадэлі, якая ваюе з ворагамі. Тады расейска-ўкраінская вайна была нізкаінтэнсіўнай, і для напампоўвання насельніцтва ваяўнічай прапагандай спатрэбіліся новыя франты - ідэя дапамогі замежных хаўруснікам (у асноўным - краінам-выгнанцам), барацьбы з ворагамі (гэта значыць са свабодным светам) і пастаяннага вядзення вайны. З 2022-га года поўнамаштабная вайна стала нормай для расейскага рэжыму.
Аднак зараз, калі Расея страчвае магчымасць выкарыстоўваць свае дзеянні ў Сірыі для мабілізацыі насельніцтва, гэта можа аслабіць рэжым Пуціна. Гэта значная змена.
- Якія вашы прагнозы на 2025-ы год? Хто і што можа зрабіць, каб ён быў лепшы?
- Каб дамагчыся прагрэсу ў ключавым для нас пытанні, вайне Расеі супраць Украіны, Захад павінен актывізаваць сваю дапамогу Кіеву. Неабходна перагледзець пратаколы выкарыстання ўзбраення, якое пастаўляецца, і зрабіць іх больш эфектыўнымі для Украіны. Наколькі магчымае такое развіццё падзей - сказаць складана.
Што тычыцца пазіцыі Трампа, то сітуацыя застаецца загадкавай. Ён робіць адны заявы, а потым рыхтуе дастаткова спрэчныя прызначэнні ў сваёй новай адміністрацыі, якія могуць істотна паўплываць на міжнародную палітыку ЗША, у тым ліку на канфлікт ва Украіне і стасункі з супольнікамі. Некаторыя з гэтых прызначэнняў выклікаюць у мяне неспакой, паколькі, на мой погляд, іх кандыдаты недастаткова разумеюць небяспеку, якая зыходзіць ад Расеі. Спробы дамовіцца з Пуціным на ўмовах, якія, магчыма, хацеў бы бачыць Трамп, могуць прывесці да паслаблення Украіны. Акрамя таго, перспектывы прамой падтрымкі Украіны - як у выглядзе паставак узбраенняў, так і фінансава - выглядаюць не занадта абнадзейлівымі. Хаця, вядома, я магу памыляцца. У гэтай сітуацыі вельмі важна шчыльнае супрацоўніцтва ўсяго дэмакратычнага свету ў падтрымцы Украіны.
Што да ўнутранай сітуацыі ў Расеі, то там апазіцыі, здаецца, ужо практычна і не засталося. Адзінае, што можа змяніць сітуацыю, - гэта нейкія ўнутраныя падзеі ўнутры самой уладнай эліты. Але ўявіць канкрэтны сцэнар складана, і, шчыра кажучы, у мяне няма асаблівых чаканняў пазітыўнага развіцця ўнутры Расеі.
На Блізкім Усходзе, калі разглядаць сітуацыю з пункту гледжання паслаблення рэтраградных і аўтарытарных сіл, то там магчымы значныя змены. У цэнтры ўвагі застаецца канфрантацыя паміж Ізраілем і Іранам. Ізраіль ужо нанёс адчувальную шкоду Ірану, і калі ён адважыцца на рашучы крок, напрыклад, на ўхіленне ядзернай пагрозы з боку Ірана, то ключавым пытаннем стане каардынацыя дзеянняў са Злучанымі Штатамі.
Я думаю, Ізраіль здольны самастойна выканаць частку такой працы, але падтрымка ЗША ўсё ж будзе адыгрываць важную ролю. Як усё гэта складзецца з новай амерыканскай адміністрацыяй, застаецца незразумелым. Відавочна, што Трамп больш агрэсіўны ў дачыненні да Ірана, чым цяперашняя адміністрацыя.
Што тычыцца Еўропы, то тут сітуацыя выклікае пэўную асцярогу. Узмацняюцца пазіцыі правапапулісцкіх, пераважна прарасейскіх, сілаў у шэрагу краін, і гэтая тэндэнцыя, магчыма, захаваецца. Асаблівае значэнне будуць мець выбары ў буйных еўрапейскіх краінах, якія могуць паўплываць на далейшае развіццё рэгіёна. Мае чаканні тут застаюцца скептычнымі.
Вядома, заўсёды ёсць імавернасць нечаканага развіцця падзей, што прыляціць "чорны лебедзь", які можа кардынальна змяніць расклады ў станоўчым кірунку.