Раўці на ўсё горла

• Ірына Халіп
• 30.08.2024, 19:48

Рэверансы і менуэты скончыліся.

Цяжка дыхаць, калі чытаеш навіны аб тым, што маладзёна, які ўдзельнічаў у пратэстах, арыштавалі на мяжы, дзе ён быў у выніку дэпартацыі. А дэпартацыя адбылася, бо яму і ягонай маме Швэцыя адмовіла ў прытулку. І нават адправіла ў кайданках самалётам у Вільню, адкуль іх абодвух прывезлі на мяжу.

Я спрабую ўявіць сабе думкі гэтых людзей, якіх вязуць на мяжу. Калі выходзіш на акцыю пратэсту, у цябе ёсць два варыянты: трапішся ці ўцячэш. Калі бяжыш праз мяжу, варыянты тыя ж. Але калі цябе дэпартуюць, адмовіўшы ў прытулку, варыянтаў больш няма. Ты глядзіш за акно і адчайна запамінаеш выявы з дрэвамі і палямі вакол, бо не ведаеш, колькі гадоў пройдзе, перш чым ты ўбачыш гэта зноў.

Швэдскі праваабаронца Марцін Угла абураецца тым, што толькі тром адсоткам беларусаў пасля 2020 года Швэцыя дала прытулак. Угла ведае сітуацыю ў Беларусі выдатна. Гэта яго з 2006 года не ўпускалі ў нашу краіну, гэта яго трымалі ў менскім аэрапорце і таксама потым дэпартавалі, калі ён спрабаваў прарвацца з білетам на матч чэмпіянату свету ў хакеі-2014, калі Беларусь адкрыла межы для ўсіх, хто купіў білеты. Гэта яго грамадская арганізацыя Östgruppen збірала цацачных мядзведзікаў для «плюшавага дэсанту-2» (першы дэсант, дарэчы, таксама правялі швэды ў ліпені 2012 года, калі на тэрыторыю Беларусі заляцеў швэдскі самалёт, і яго пілоты скінулі на зямлю амаль тысячу плюшавых мядзведзяў з плакатамі "мы падтрымліваем барацьбу беларускага народа" і "Free Speech Now"). А зараз Швэцыя ўхваляе тры адсоткі заяў на выдачу прытулку. Быў Саша тры адсоткі, а цяпер народ тры адсоткі?

Зрэшты, справа не ў Швэцыі. Пару месяцаў таму я размаўляла з зусім агаломшаным менчуком Васілём пасля адмовы ў прытулку ў Чарнагорыі. Васіль быў прыгнечаны, здаецца, не столькі самім фактам адмовы, колькі фармулёўкамі. У доўгай і падрабязнай пастанове чарнагорскіх уладаў пералічвалася, колькі міжнародных пагадненняў падпісала Беларусь і колькі ўкраінцаў атрымалі там прытулак пасля пачатку вайны. Асобным абзацам указвалася, што Беларусь у 2019 годзе падпісала Глабальную дамову аб бяспечнай, упарадкаванай і легальнай міграцыі. І што Беларусь удзельнічае ў міжнароднай барацьбе з гандлем людзьмі. Значыць, няма ніякіх прычын у беларуса прасіць абароны недзе ў іншай краіне.

Васіль расказваў, што чыноўнікі, якія ўручылі яму адмову, казалі: ды што ты бядуеш, прыяцель, у цябе ж жонка тут бізнэсам займаецца, атрымлівай дазвол на жыхарства па ўз'яднанні сям'і і не думай пра дрэннае. А калі на мяне прыйдзе які-небудзь інтэрполаўскі запыт, пытаўся Васіль, вы мяне выдасце? Вядома, выдадзім - радасна адказвалі ягоныя суразмоўцы.

А ўвесну я пісала для "Новой газеты" гісторыю Аляксея Вялікасельца, якому адмовіла ў абароне Швайцарыя. Фармулёўкі дзяржсакратарыяту ў пытаннях міграцыі і Федэральнага адміністрацыйнага суда былі аднолькавыя: “Хоць беларускія ўлады нярэдка затрымліваюць апазіцыйных дэманстрантаў на тэрмін да двух тыдняў, каб утаймаваць іх ваяўнічы запал, гэта не тычыцца апелянта, які ніколі не быў арыштаваны”. А факт з'яўлення яго фатаграфій з пратэстаў у медыя нічым, на думку чыноўнікаў, пагражаць не можа. “На тэрмін да двух тыдняў” - гэта, мабыць, самая здзеклівая фармулёўка з магчымых.

Відавочна, Беларусь ужо не з'яўляецца часткай Еўропы. Нас адарвала ад мацерыка і знесла кудысьці ў акіян. І зараз мы - выспа, пра якую ніхто нічога не ведае. Недзе нешта чулі, але нічога дакладнага. Быццам арыштоўваюць кагосьці, але да двух тыдняў. Быццам бы парушаюцца правы чалавека, але не вельмі. І ў прынцыпе нічога страшнага не адбываецца. Тым больш што да той выспы хоць тры гады плыві - не даплывеш, яна ўвесь час аддаляецца. І не даведаешся, што там напраўду адбываецца. Ды і ці трэба ведаць?

Так, час ад часу адтуль нейкім чынам да сушы дабіраюцца людзі. Распавядаюць жахлівыя гісторыі аб тым, што з імі і іх блізкімі адбывалася. Але ж ёсць падпісаныя міжнародныя пагадненні, і там афіцыйная пячатка той выспы. Так што хто яго ведае, адкуль напраўду гэтыя людзі і чаго яны хочуць.

Мы сплываем усё далей ад цывілізацыі, і ўжо не стае сіл і голасу, каб дакрычацца. Яшчэ гадоў дзесяць таму, калі наш кавалак зямлі не адарваўся ад мацерыка канчаткова, усё было інакш. Беларусам не трэба было тлумачыць, хто яны і адкуль; не трэба было даказваць, што ў турмы кідаюць невінаватых; не трэба было паказваць даведкі аб рэпрэсіях. Цяпер усё змянілася. І не толькі вайна таму віной, але і поўнае бяздзеянне, запраўленае самалюбаваннем, шматлікіх структур, якія будуюць лукашэнкаўскую вертыкаль па суседстве з Беларуссю. Значыць, нам трэба раўці хорам, ва ўнісон, на ўсё горла, каб пачулі. Рэверансы і менуэты скончыліся.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org