Асаблівы рэжым для асаблівага палітычнага вязня

• ІРЫНА ХАЛІП
• 9.08.2024, 15:00

Нават ізаляваных палітвязняў часам усё ж бачаць у калоніях, і толькі Статкевіча ніхто не бачыў ужо паўтара года.

У панядзелак у Мікалая Статкевіча дзень нараджэння. Не сумняваюся, што лісты, паштоўкі, тэлеграмы ў глыбоцкую калонію паштальёны будуць цягнуць мяшкамі, спыняючыся час ад часу, каб адпачыць і выцерці пот з ілба. Але мяшкі гэтыя Мікалаю не перададуць, як не перадаюць ужо больш за паўтара года.

У рэжыме інкамунікада сёння знаходзяцца многія палітвязні. Але сітуацыя са Статкевічам - асаблівая. Не хачу сцвярджаць, што ёсць розныя ступені ізаляцыі і кагосьці ізалююць больш, а кагосьці менш. Катаванні не маюць градацыі і ступеняў накшталт "цяжкія" і "сярэдняга цяжару". Тым не менш па кавалачках, па слове, па кроплі, але інфармацыя пра іншых палітвязняў прасочваецца на волю разам з тымі, хто выходзіць з турмаў і калоній.

Былая палітычная зняволеная распавядае, што, знаходзячыся ў штрафным ізалятары, увесну чула голас Марыі Калеснікавай (ПКТ і штрафны ізалятар у гомельскай калоніі пад адным дахам) - тая патрабавала аддаць ёй лісты. Былы палітвязень кажа, што бачыў Віктара Бабарыку, якога вялі пад канвоем. Значыць, яны, прынамсі, жывыя. Пры ўсёй жахлівасці таго, што з імі адбываецца, гэта добрая навіна: іх, няхай урыўкамі, але бачаць ці чуюць. Ёсць довады таго, што яны прысутнічаюць у калоніях. Так, у ізаляцыі. Так, у ПКТ. Так, без доступу адвакатаў. Так, без лістоў, званкоў і спатканняў. Але - жывыя. І толькі Мікалая Статкевіча не бачыў і не чуў ніхто. Ён існуе віртуальна - ягонай жонцы Марыне, да прыкладу, якая патрабавала для Мікалая тэлефоннага званка пасля смерці бацькі, як гэта і прапісвае крымінальна-выканаўчы кодэкс, з калоніі адказалі: «Паведамляю, што асуджанаму Статкевічу М.У. даведзена інфармацыя аб смерці бацькі, аднак ён з заявай аб тэлефоннай размове не звяртаўся».

Рэжым вельмі любіць гуляць у дасціпную, на ягоны погляд, подлую ў рэчаіснасці гульню. Як толькі незалежныя медыі ці праваабаронцы распаўсюджваюць інфармацыю пра кагосьці з палітвязняў, рэжым неадкладна спрабуе яе зняпраўдзіць з дапамогай тэлевізара. Згадайце Вольгу Такарчук: калі яе змясцілі ў карцар, яна абвясціла галадоўку. Гэта стала вядома праваабаронцам, і інфармацыя хутка распаўсюдзілася. Вольга потым расказвала, як выменяла галадоўку на цёплы спартыўны касцюм. У карцары было вельмі холадна, а цёплыя рэчы ўзяць не дазволілі. І калі пра яе галадоўку пачалі пісаць, да яе прыйшоў вялікі турэмны начальнік і спытаўся, чаго яна хоча ў абмен на спыненне галадоўкі. Вольга запатрабавала спартыўны касцюм, і ўгода адбылася. Тым жа вечарам па беларускай тэлевізіі паказалі кадры з карцара, на якіх Такарчук сядзіць з міскай. І, зразумела, кадры суправаджаліся адпаведнымі каментарамі: глядзіце, апазіцыянеры хлусяць, вунь як яна з апетытам есць! І, зразумела, ні слова пра ўгоду з цёплым адзеннем. Галоўнае было - выставіць беларусаў хлусамі.

Гэтак жа, калі мінулым летам раптам з'явілася інфармацыя аб смерці Сяргея Ціханоўскага ў турме, тэлевізія тут жа паказала кадры з яго камеры: Сяргей робіць размінку (як жа без гэтага: глядзіце, як добра сядзіць, фізкультурай займаецца, сілы ёсць у чалавека), а потым садзіцца за стол. Апазіцыя хлусіць, з ім усё ў парадку.

Але ў лістападзе мінулага года з некалькіх зусім не звязаных паміж сабой крыніц у байнэт пачалі прасочвацца чуткі пра магчымую смерць Мікалая Статкевіча ў глыбоцкай калоніі. Здавалася б, ваш ход, прапагандысты! Пакажыце жывога і здаровага, з лыжкай у руцэ Міколу, які з імпэтам смачна есць турэмную кашу. Вычварайцеся ў каментарах, расказвайце, як яму добра жывецца за кратамі, ды так добра, што пра ўласную жонку і думаць забыўся. Давайце, зняпраўджвайце, абвінавачвайце беларусаў у хлусні. Але - цішыня. Ні слова, ні намёку. Маўчаць прапагандысты, маўчаць чыноўнікі. Робяць выгляд, што ніякага Статкевіча не існуе ў прыродзе. І гэтае маўчанне ў сто разоў страшнейшае за любую, нават самую ўдалую дзяржаўную хлусню.

Наталля Радзіна тады прапаноўвала: пакажыце Статкевіча самаму блізкаму чалавеку - жонцы. Дазвольце ім спатканне ці відэазванок. І зноў - цішыня. Як быццам няма такога вязня і не было ніколі. Асаблівы рэжым у выпадку Статкевіча - гэта не проста фармулёўка з крымінальна-выканаўчага кодэкса. Гэтае словазлучэнне мае куды глыбейшы сэнс, і вельмі злавесны.

Мікалай не атрымае ў дзень нараджэння свае мяшкі віншаванняў, якія шле яму ўвесь свет. Але мы іх усё адно напішам. І турэмшчыкі Мікалая, знішчаючы тысячы віншавальных паштовак, будуць ціха зайздросціць: іх ніхто, акрамя цёткі з Саранска, з днём нараджэння не павіншуе. Бо яны нікому не патрэбныя. Нікчэмнае жыццё, якое набывае сэнс толькі таму, што яны цяпер асабіста знаёмыя з Мікалаем Статкевічам і могуць наліць яму міску баланды. Калі-небудзь яны будуць унукам пра гэта расказваць, а тыя скажуць: «Ды не залівай ты, дзед, не мог ты быць са Статкевічам знаёмы! Ён во які, а ты хто? І маюць рацыю.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org