«Што тычыцца пазык Беларусі перад Расеяй, то ёсць прэцэдэнт “украінскай пазыкі” Януковіча»
- 18.09.2024, 21:44
Эканаміст – пра стан пазык Беларусі і пра тое, як давядзецца разлічвацца паводле рахункаў пасля сыходу Лукашэнкі.
Валавая знешняя дзяржпазыка Беларусі значна знізілася ў 2024 годзе – прынамсі, так сцвярджае Нацбанк. Напрыклад, на 1 ліпеня яна склала $36,6 мільярда, ці крыху больш за палову ВУП краіны, піша a target="_blank" href=https://gazetaby.com/post/chto-kasaetsya-dolgov-belarusi-pered-rf-eto-skolzkij-moment-est-preced/203124/>«Салідарнасць».
Зрэшты, планы на наступны год міністр фінансаў РБ Юры Селіверстаў не стаў агучваць, толькі паведаміў, што плануецца рэфінансаваць амаль тры чвэрці сумы – гэта значыць, аформіць новыя крэдыты для выплаты паводле існых.
Пра тое, як насамрэч ідуць справы з дзяржпазыкай Беларусі, расказаў старшы навуковы супрацоўнік BEROC Дзмітрый Крук.
– Калі выдаткі бюджэту большыя, чым прыбыткі, напрыклад, для таго, каб забяспечыць сацвыплаты або ўкладваць сродкі ў развіццё інфраструктуры, то дзяржава назапашвае пазыку, – тлумачыць «на пальцах» эканаміст у эфіры Звычайнай раніцы, – і гэта даволі распаўсюджаная сітуацыя ў свеце.
Другая прычына, чаму дзяржава можа запазычаць сродкі, і ў нашым выпадку гэта было больш актуальна – дэфіцыт з валютай. Мы доўгія гады гандлявалі з дэфіцытам, экспарту не ставала, каб пакрыць выдаткі валюты на імпарт.
У сутнасці, большую частку дзяржпазыкі Беларусь назапасіла да 2014–2015 гадоў. А потым нарадзілася рэфінансаванне – перапазычыць, каб перааддаць, і ў такім рэжыме мы існавалі недзе да 2022 года.
Галоўным крэдыторам беларускай дзяржавы, нагадвае Зміцер Крук, заўсёды была Расея. Таксама частка сродкаў вылучалася праз ЕФСР (Еўразійскі фонд стабілізацыі і развіцця) – фактычна, таксама з расейскай кішэні, але не наўпрост, а 10–15% ад агульнага партфеля складалі крэдыты кітайскіх банкаў.
– Апошняе дзесяцігоддзе выкарыстоўвалі яшчэ адзін з цывілізаваных інструментаў запазычанні на міжнародным рынку, выпускалі аблігацыі, славутыя еўрабонды – кажа эканаміст. – З імі і завязалася асноўная катавасія, выкананне пазык у гэтых абавязальніцтвах пад вялікім пытаннем.
Пры гэтым у самой сабе знешняй пазыцы, дадае эксперт, нічога дрэннага няма, гэта нармальны інструмент для прываблівання валюты і развіцця эканомікі – «важна толькі, каб сродкі, якія прывабліваюцца такім чынам, не ставілі пад пагрозу будучае выкананне бюджэту, будучыню краіны».
Але ў Беларусі нешта відавочна пайшло не згодна з планам.
Пасля пачатку вайны нарадзілася такое спецыфічнае ноў-хаў: калі замарозілі частку беларускіх рэзерваў і ўсе беларускія банкі сталі адчуваць цяжкасці ў разліках, Мінфін заявіў, што будзе вяртаць пазыкі Сусветнаму банку ды іншым міжнародным карпарацыям у беларускіх рублях і на рахунак у беларускіх банках. Вазьміце, калі можаце. У верасні 2022 г. гэтую хітрую схему распаўсюдзілі і на еўрабонды.
Беларускія ўлады быццам бы і не адмаўляюцца заплаціць, але спасылаюцца на «тэхнічныя бар'еры», а ў сутнасці, перакладаюць грошы з адной кішэні ў іншую, тлумачыць эксперт.
– Да 2022 года агульная дзяржпазыка Беларусі вагалася ў дыяпазоне 40% ад ВУП, – кажа Зміцер Крук. – Цяпер паводле статыстыкі Нацбанка можна бачыць, што пазыковая нагрузка зніжаецца – але ў рэальнасці большая частка еўрабондаў не выплачаная.
І як мінімум $1,5 мільярда перад іх трымальнікамі, перад міжнароднымі фінансавымі арганізацыямі – гэта грошы, якія толькі перавандравалі з адной кішэні ў іншую.
А ў беларускай статыстыцы яны адлюстроўваюцца як выплачаныя.
Адсюль выснова: цяперашняй беларускай статыстыцы ў дзяржпазыцы не тое, што верыць нельга, але факт нявыплаты яна проста ігнаруе.
Некаторыя крэдыторы (часцей за ўсё – расейскія) звярталіся ў суд, але выплачваліся ім, мяркуючы з урыўкавых паведамленняў у СМІ, толькі невялікія порцыі, а найчасцей сітуацыя проста задоўжвалася. І воз дагэтуль там.
Ці павінны будуць беларусы ў будучыні выплачваць пазыкі, набраныя – і фактычна не выплачаныя – рэжымам Лукашэнкі?
– Гэта важнае, нават фундаментальнае пытанне, – адзначае эксперт.
У дачыненні да міжнародных крэдытораў мой адназначны адказ: пазыкі трэба выплачваць, але, хутчэй за ўсё, не наўпрост, а нейкім цывілізаваным чынам дамаўляцца пра рэструктурызацыю, узгадняць новы графік плацяжоў і да т.п. Гэта пытанне нашай рэпутацыі, доўгатэрміновага даверу – на жаль, ён вельмі моцна падарваны не да рэжыму, а да Беларусі як краіны.
Што да пазык перад Расеяй, гэта вельмі слізкі момант. Ёсць прэцэдэнт «украінскай пазыкі» Януковіча, калі перад Еўрамайданам расейцы далі крэдыт Януковічу, але ўкраінцы здолелі даказаць у брытанскім судзе, што гэта была палітычна матываваная ўгода, і заблакаваць выплаты ў гэтых пазыках.