Наступіць на нож

• ІРЫНА ХАЛІП
• 20.09.2024, 18:07

Мы ўсё яшчэ тут.

Учора Фэйсбук падкінуў успамін – 19 верасня 2020 года, Алена Лазарчык выходзіць з сынам Арцёмам з варот прытулку Фрунзенскага раёна, а сотні людзей, якія стаяць каля прытулку, пляскаюць і скандуюць “Жыве Беларусь!”. Хлопчыку дораць цацкі, мама дзякуе людзям, і ўсе шчаслівыя. І здаецца, што мы выйшлі на фінішную прамую: вызвалілі сілай сваёй салідарнасці адно дзіця – значыць, неўзабаве вызвалім усіх палітвязняў. І людзі ідуць не па хатах, а на жаночы марш у цэнтр Менска.

Я разглядаю фатаграфію і ўспамінаю той дзень. Жаночы марш, сцягі, усмешкі. І тут жа - аўтазакі, збітыя жанчыны, дубінкі. Згадваю, што менавіта ў той дзень была затрыманая швайцарская грамадзянка Наталля Хершэ - за тое, што сарвала балаклаву з амапаўца. У той дзень, зрэшты, затрымалі больш за 300 жанчын - удзельніц маршу. Добра памятаю нават прозвішча таго “пацярпелага”: Кончык. Не пытайце, навошта я захоўваю гэтае смецце ў галаве, проста ў “Новой газете” гісторыя Наталлі Хершэ была апублікаваная пад загалоўкам “Диктатуре приходит кончик”. Вось і запомніла.

Успаміны - як гіганцкі разматаны клубок. Пацягнеш за нітку - і ён пачынае размотвацца са звышгукавой хуткасцю, а нітка абмотваецца вакол шыі, і душыць, і не дае дыхаць. А потым яны чапляюцца адзін за другі, і дыхаць становіцца яшчэ цяжэй.

19 верасня мы ўсёй краінай адбілі сына Алены Лазарчык. А затрымалі яе калі, за дні да гэтага, ці як?.. О, так, вядома, гэта было 17 верасня - як можна забыцца, бо ў гэты дзень арыштавалі Марфу Рабкову. Так, тую самую Марфу з “Вясны”, якой на роўным месцы далі 15 год. Дагэтуль не разумею, як яна ўмудралася працягваць на свае судовыя пасяджэнні бутэрброды, каб пачаставаць сваіх “змоўшчыкаў” - пра хлопчыкаў турбавалася, распавядалі потым яе сукамерніцы.

Алене Лазарчык тады пашанцавала - яе пратрымалі да позняга вечара ў міліцыі і выпусцілі нават без адміністрацыйнай справы. Лена яшчэ цэлы год заставалася на волі, але цудоўна разумела, што рана ці позна па яе прыйдуць. Дайшлі, вядома, куды ж яны дзенуцца. Прыйшлі і забралі - на восем гадоў.

Зноў углядаюся ў тыя кадры, дзе першакласніка Арцёма Лазарчыка аддаюць маці. Ён ужо ў чацвёртым класе, а Алена - у калоніі. І толькі з нешматлікіх сведчанняў, якія выходзяць адтуль можна даведацца, што яна амаль нічога не бачыць, а адміністрацыя ўпарта спрабуе пасадзіць яе за швейную машынку. Алена адмаўляецца - нават калі б хацела, яна б не справілася з шыццём, зрок не дазваляе - і адпраўляецца ў штрафны ізалятар. Са штрафнога ізалятара - у ПКТ. З ПКТ вяртаецца ў атрад літаральна на дзень, таму што яе тут жа саджаюць за швейную машынку, яна кажа "не" - і ўсё спачатку, па коле. ШІЗА-ПКТ-цэх-ШІЗА, да бясконцасці.

Успаміны чапляюцца адзін за аднаго. А ці не тая гэта швейная машынка, за якой нядоўгі час сядзела Паліна Шарэнда-Панасюк? Менавіта Паліна, калі ў гомельскай калоніі палітычна зняволеных жанчын сталі размяркоўваць менавіта на пашыў міліцэйскай формы, вымавіла горкую фразу "яны нас апаганьваюць". І разам з іншымі палітзэчкамі прыдумала дасціпнае выйсце: яны шылі і “загаворвалі” міліцэйскую форму. Шылі і прамаўлялі, звяртаючыся да нагавіц, якія вырабляліся: “Ты будзеш добрым мусарком. Ты пяройдзеш на бок народа і дапаможаш нам вызваліць краіну. Як толькі ты надзенеш гэтую форму, адразу крыкнеш “Жыве Беларусь!”, і цябе падтрымаюць такія ж, у пашытай намі форме”. Дзе вы, мусаркі ў намоўленай Палінай форме? Дзе вашае “Жыве Беларусь!”? А можа, вы, надзеўшы гэтую нашаптаную форму, адразу ўцяклі за мяжу?

Ведаеце, але ж сацсеткі з удала падкінутымі ўспамінамі тут зусім ні пры чым. Мы і без усялякіх фэйсбукаў успорваемся на іх, як на вострыя калы. Вось на гэтым куце збівалі жанчын. Вунь з таго балкона Каця Андрэева вяла свой апошні ў тую восень стрым. За тым рогам будынак суда, у якім сябра запраторылі на дзесяць гадоў. А ў той вёсцы стрыечны брат на «хіміі» скотнікам працуе. Краіна поўніцца ўспамінамі, як нажамі. Зрабі крок - і памрэш. Ад роспачы, нуды, безнадзейнасці.

Не памятаць. Забыцца. Пайсці з сацсетак. Выкінуць на сухі лес каляндар, каб не здзекаваўся сваімі датамі, нагадваючы і раздзіраючы душу. Стаць спакойнымі і ўпэўненымі ў заўтрашнім дні. Перавярнуць старонку, як казаў адзін крывасмок.

І забыцца пра Паліну. Пра Алену. Пра тысячы. Тады - ёсць шанец. Але гэты шанец не наш.

Мы наступаем на нож, які тырчыць з зямлі, каб не забываць. Захлынаемся ад болю, але ідзём далей. На наступны нож. Нам балюча, і гэта значыць, што мы ўсё яшчэ тут.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org